Dusza stanowi centrum filozofii Plato­na. Platon nieustannie podkreśla bo­skie pochodzenie duszy; według nie­go, na duszy odciśnięte zostały archetypy, czyli duchowe idee wiecznej natury. Dusza ludzka może ukierunkować się na widzialny ziemski świat, ale tęsknota za ab­solutem jak cierń będzie jej zawsze towarzyszyć i przypominać o pierwotnym życiu. Istotą duszy jest stworzenie połączenia po­między światem ziemskim a światem ducho­wym. Tak długo człowiek nie zgubi się cał­kowicie w zewnętrznej, czyli przejściowej na­turze, jak długo wibruje w nim duchowe jądro duszy. Boska iskra w duszy musi jednak obudzić się i przejąć kontrolę. Wszystkie przypowieści Platona odnoszą się do boskiego pochodzenia duszy. Ukazują jej zadanie i wzniosły cel, nawet jeśli jest ona schwytana przez ziemski świat. Filozofia Platona jest określana w związku z tym jako umiłowanie powszechnej mądrości.

Natura duszy doskonałej Jeśli chodzi o cel i naturę duszy, Platon przedstawia nam następujący obraz: przyrów­nuje on ideę pierwotnej, nieśmiertelnej duszy do uskrzydlonego rydwanu ciągniętego przez dwa konie. W obrazie tym powożący ryd­wanem reprezentuje zasadę Ducha, poprzez którą rozumie się boską mądrość i rozum, podczas gdy konie symbolizują odwagę i pragnienie. Jako że obydwa konie dają się zgodnie prowadzić, rydwan reprezentuje „połączoną moc uskrzydlonego dwukonnego zaprzęgu i jego woźnicy”. Doskonała uskrzydlona dusza unosi się w wyższe sfery i panuje w całym świecie. Dąży w górę, „do niebiańskiego re­gionu, szukając bezbarwnej, bezpostaciowej, prawdziwej istoty”. W tamtym regionie ogląda prawdę, spra­wiedliwość i prawdziwą naukę, a woźnica karmi konie ambrozją i boskim nektarem. Boska dusza, przedstawiona przez Platona jako uskrzydlony rydwan, jest nośnikiem Du­cha, o czym naucza także Szkoła Duchowa. Dusza przyjmuje pokarm od rdzennej boskiej substancji oraz zna i realizuje Boski Plan.

Dusza śmiertelna

Pojazd duszy ziemskiego człowieka, jak mówi przypowieść, utracił skrzydła. Dwa ko­nie mają różną naturę. Jeden jest szlachetnym zwierzęciem, odwagą; drugi jest zwykłym ko­niem, ziemskim pożądaniem. Z powodu ich odmienności powożenie rydwanem wymaga więcej wysiłku i energii. Zwierzęta nie są posłuszne lejcom woźnicy, nawet kiedy zwy­kły koń podporządkowuje się szlachetnemu rumakowi. Rydwan duszy gubi skrzydła i zstępuje na ziemię, gdzie krąży, dopóki nie spotka materialnej postaci, w której zamiesz­ka. Przybiera ziemskie ciało, które pozornie staje się mu uległe. Dusza połączona z ciałem zwana jest istotą ludzką i określana jako śmiertelna. Pierwotna dusza jest obecnie schwytana w fizycznym ciele, któremu daje życie i ruch. Jej jądro duchowe, woźnica, nie może kon­tynuować swej pracy, ale jest obecne w stanie uśpionym, prawie niezauważalne, zależne od więzi pomiędzy duszą a ciałem. Do tej pory rozwijają się dwa różne życia duszy: jedno identyczne z ziemską naturą i drugie, duchowe życie duszy, które jest jednak bardziej lub mniej bezczynne. W tym przypadku, tak jak Platon, Szkoła Duchowa mówi o upadłej duszy naturalnej, która zo­stała oderwana od swojego Boskiego począt­ku, i której duchowe jądro jest uśpione i bez­czynne. Sprawia ona, że człowiek posiada jedynie ograniczoną ziemską świadomość. W jaki jednak sposób możliwy jest upadek duszy? Jak można to wytłumaczyć, skoro dusza ma boskie pochodzenie? Idea pierwot­nej duszy Platona prowadzi najpierw do idei duszy powszechnej, duszy świata, a następnie do najwyższej idei, idei Wszech-Dobra. Wszech-Dobrem jest Ojciec i Stwórca Univer-sum, duszy świata i nieśmiertelnej duszy ludz­kiej.

Pochodzenie duszy świata

Platon określa Ojca Universum mianem Mistrza – budowniczego świata. „Ponieważ znalazł on cały widoczny świat nie w stanie spoczynku, ale w stanie niewłaściwego i nie uporządkowanego ruchu, zmienił więc nieład w ład, jako że ten drugi zdawał się lepszy od pierwszego.” Platon przywołuje tutaj mitologiczne my­ślenie współczesnych mu Greków, według których, przed pojawieniem się wszechświata, istniał chaos, pusta przestrzeń. Z nie uporządkowanej substancji duszy Ojciec stworzył wszechświat według swojego Boskiego Planu. Idea kosmosu, greckiego słowa określającego ład i harmonię, które po raz pierwszy zostało użyte w tym sensie przez Pitagorasa, odzwierciedla proces pojawienia się ciała świata zgodnie z powszechnym pla­nem. Powód „dla którego ten, który kieruje wszelkim powstawaniem i całym wszechświa­tem, rozkazał, aby został on uporządkowa­ny… był dobry”. Kosmiczne ciało musiało być obrazem Bo­skiego, gdyż Ojciec chciał, aby „wszystko, na ile to tylko jest możliwe, było na jego dokład­ne podobieństwo”. Sądził on, że nic, czemu brakuje Boskiej zdolności myślenia i intelektu nie może być doskonałe, i ,jako że niemożliwe jest uczest­niczyć w rozumie bez duszy, dał On duszy umysł, a ciału duszę i z tego stworzył wszech­świat, aby dopełnić największego i najwspa­nialszego dzieła zgodnie ze swoją naturą”.

Umysł i konieczność

Kosmos został więc stworzony dopiero po duszy świata, jako że Bóg nakazał tej „wcześ­niejszej i starszej duszy, z powodu jej dosko­nałości, bycie panem i władcą nad ciałem, które było jej podległe”. By umożliwić duszy świata wykonanie tego zadania, stworzył ją z niepodzielnej istoty Boskiego Rozumu, któ­ry nie podlega zmianie, i ciała kosmicznego, które jest podzielne, przybiera postać cielesną, a więc musi podlegać procesowi rozwoju. Dusza świata jest w wyniku tego substancją, która łączy obydwa stany istnienia, gdyż zawiera elementy obydwu natur: natury wie­cznej i powstającej natury ciała kosmicznego. Jest ideą kosmosu łączącą rozum z tym, co konieczne. Jeśli będąc władcą dusza świata dokonuje swych wędrówek po kole i wzrok trzyma skupiony na naturze wiecznej Istoty, to „ro­zum i wiedza będą musiały dojść do dosko-nałości”. A jeśli trzyma ona wzrok utkwiony w ciele kosmicznym, które jest postrzegalne zmysłowo, „to wtedy pojawiają się wiarygod­ne i prawdziwe opinie oraz założenia”. W któ­rą stronę by się nie zwróciła, jej wiedza i obserwacje pozostają w harmonii z boskim Źródłem.

Pochodzenie duszy ludzkiej

By dzieło Mistrza-budowniczego dokona­ło się, musiał teraz nastąpić rozwój ludzkiego rodu. Ojciec poinstruował bogów (greccy bo­gowie są symbolami sił natury), by ukształ­towali śmiertelne ciało ludzkie jako odzwier­ciedlenie kosmosu. Ale to, co nazywa się w człowieku boskim,, jego pierwsze nasienie i początek”, zachował On dla siebie. Przez to pierwsze nasienie Platon rozumie ludzką duszę. Aby stworzyć duszę, Ojciec wlał to, „co zostało z poprzedniego razu, do naczy­nia, którego używał do mieszania duszy wszechświata. Mieszał to w ten sam sposób, ale tym razem nie miało tej samej czystości.” Ucieleśnienie dusz śmiertelnych Oddał On dusze do dyspozycji bogów (sił natury), którzy mieli je dodać do śmiertelnych ciał. „Zostały wtedy, zgodnie z prawem konie­czności, wszczepione w ciała”, ale najpierw Bóg dał każdej duszy gwiazdę, która miała jej towarzyszyć, „ponieważ przydzielił jej niejako pojazd, który jest ponad naturą wszechświata, i postawił przed nią nieugięte prawa”. Tak więc dusza ludzka wzięła swój po­czątek z duszy świata. W rezultacie jest ona mieszaniną Istoty Boskiej i cielesnej; miesza­niną boskiego rozumu i konieczności. Ponie­waż jednak człowiek posiada ciało śmiertelne, konieczność oddziałuje na niego inaczej niż na kosmos.

Boskie zadanie ludzkiej duszy

Bóg, Ojciec wszechświata, naucza dusze praw konieczności, ofiarowując im prawdzi­wą wiedzę i boski umysł. Natura człowieka jest podwójna; boska i śmiertelna. Ponieważ w czasie ucieleśnienia ruchy cykliczne nie­śmiertelnych dusz zostały przywiązane do śmiertelnych ciał, mogły one stracić panowa­nie nad ciałem. Wrażenia zmysłowe, docho­dzące do duszy, pociągają wówczas za sobą cykliczne ruchy dusz. Cała żywa istota zdana jest wtedy na los szczęścia i prowadzona jest „bez ładu czy rozumu, przez przypadek”. „W rezultacie wszystkich tych wpływów du­sza, kiedy zostaje spętana z ziemskim ciałem, początkowo nic nie wie.” Zadaniem duszy jest stopniowo uspokoić nierozumny ruch za pomocą umysłu. W obra­zie rydwanu duszy, umysł jest tym woźnicą. Bezsensowny ruch spowodowany jest przez niezgodność rumaków. Według Platona moż­na nad nimi zapanować tylko poprzez du­chową zdolność duszy. Tak naucza Bóg Ojciec: człowiek musi prowadzić życie prawe, błogosławione i zwią­zane z pierwotnym istnieniem. Wtedy dusza jego otrzymuje skrzydła, by mogła powrócić, po wyznaczonym jej czasie, do miejsca za­mieszkania spokrewnionej z nią gwiazdy.

Upadek ludzkiej duszy i prawo karmana

Jeśli jednak duszy nie uda się wypełnić zadania, będzie musiała mieszkać na ziemskiej planecie i być uwięziona w ciele. Straci skrzyd­ła i będzie nieubłaganie rządzona przez nieu­gięte prawo. Dusza doświadcza tego prawa jako mocy przeznaczenia, jako karmana. In­nymi słowy, dusza musi odpokutować za swoją niesprawiedliwość, aż przypomni sobie swoje prawdziwe pochodzenie i zacznie szu­kać drogi Boskiego zadania. W trakcie tego procesu, który może trwać nieskończenie długo, dusza musi stale obierać nową drogę życia. Decydujące w tym wzglę­dzie są siły, jakie człowiek wywołuje w czasie swojego życia. Suma jego wszystkich doś­wiadczeń koncentruje się w sile, którą Szkoła Duchowa nazywa istotą auryczną, a którą Platon nazywa wewnętrznym demonem. „Gdyż przeznaczenie” – mówi Platon – „dało każdemu demona, jakiego sam sobie wybrał, by strzec i zrealizować to, co zostało wy­brane.” W trakcie tego procesu pierwotna dusza cały czas jest więziona w stale zmieniających się ludzkich inkarnacjach, dopóki, w pewnym momencie, głos rozumu nie ożyje w duszy i konieczność nie zostanie ponownie oddana pod władzę rozumu. Przypowieści Platona mogą być właściwie zrozumiane jedynie dzięki prawdziwej znajo­mości Powszechnej Nauki. Patrząc z tej per­spektywy, podobieństwa z innymi gnostyckimi pismami są uderzające. Na przykład obraz rydwanu – duszy spoty­kamy także w Bhagawadgicie. Ardżuna, ludz­ka dusza, siedzi w rydwanie powożonym przez przywódcę-Ducha, Krisznę, jadącym przez wrogie ziemskie otoczenie. Podział na trzy części w Bhagawadgicie odzwierciedla także podział na ducha, duszę i ciało: kwestią jest prawdziwe wejrzenie, jak również prawdziwe poddanie i prawdziwy czyn duszy jako pośrednika pomiędzy Du­chem a materią.

Platon także przyjmuje ten podział na trzy części w swoim obrazie uskrzydlonego ryd­wanu – duszy. Przedstawia on trzy stany duszy, które wiążą się z trzema aspektami i trzema cnotami duszy.
Według Platona, podobnie jak w innych pismach gnostyckich, dusza początkowo wy­szła z Królestwa Światła, w którym prowadzi­ła boskie życie. Upadła jednak i przebywa obecnie w ziemskiej naturze, w ciemnym więzieniu, w pieczarze, albo – jak określa to Chrystian Różokrzyż – w ciemnej studni. Duchowo ślepa dusza wędruje w tym wię­zieniu, dopóki nie przypomni sobie swoich prawdziwych początków. Potem walczy we­wnętrznie, by pozbyć się wszystkich ziemskich nieczystości. Szkoła Duchowamówi o długim okresie oczyszczenia, który ostatecznie pro­wadzi do uwolnienia duszy przez atom iskry ducha. Trzy stany ludzkiej duszy w każdym człowieku powiązane są z trzema aspektami duszy: Duchem, odwagą i pożądaniem. Dusza w każdej chwili może zwrócić się do jednego z tych trzech aspektów. Zasadniczo dusza pozostaje wolna, nawet w uwięzieniu. Dusza sama z siebie, w stanie swego uwięzienia, nie jest zdolna poznać Ducha. To stanowi o fak­tycznym uwięzieniu duszy. W tym stanie, gdy jej trzy aspekty zmieszane są z podstawowy­mi żądzami, musi ona doświadczyć swego uwięzienia w sposób ziemski. Sama wówczas trzyma się na uwięzi. Uwięziona dusza jest śmiertelna.

A jednak, jak mówi Platon: „Przywódca-duch jest nieśmiertelny”. Jest to fundament tego, co Platon nazywa nieśmiertelnością du­szy. Dusza duchowa jest duszą, która nie tylko daje życie i ruch, ale także porusza się całkowicie niezależnie od wszelkiej zewnętrz­nej przyczyny. Szkoła Duchowa naucza także, że dusza stopiła się z ziemska naturą i jest śmiertelna, ale jej duchowe jądro pozostaje niezniszczal­ne. Kiedy jądro to zostanie obudzone, nowa dusza będzie mogła się odrodzić z Wody i Ducha. Nową duszę można porównać do uskrzydlonej duszy Platona, która karmiona jest przez wieczną substancję i boskiego Du­cha i jest w drodze do „niebiańskich sfer”. Uskrzydlona dusza doświadcza swoich trzech aspektów w czysty sposób, odpowiednio jako rozsądku, odwagi i samokontroli, już nie zmieszanych z ziemskimi cechami. Kiedy te trzy cnoty łączą się harmonijnie, prowadzą do najwyższej cnoty duszy: sprawiedliwości. Uskrzydlona dusza powraca i zostaje ponow­nie przyjęta przez duszę świata, jej początek. Bierze teraz udział w czystym ruchu duszy świata, a jej szczęśliwość polega na prowadze­niu prawego i boskiego życia.

Drzewo Życia

Szkoła Duchowa jest tego samego zdania, jeśli chodzi o odrodzenie z Wody i Ducha, i naucza o podobnym rozwoju. Dusza świata, Chrystus, wyszedł z Żywej Wody, pierwotnej substancji i boskiego Ognia Ducha. W filozo­fii Platona ludzka dusza musi narodzić się ponownie z tych czystych elementów duszy świata. Nowa dusza połączy się ponownie z boskim Duchem i będzie wtedy znowu żyła jako pierwotny mikrokosmos. Według Platona opuści ona swoje obecne mieszkanie na ziem­skiej planecie, która jest instrumentem czasu, i odzyska gwiazdę, którą Ojciec Wszechświata wcześniej jej przeznaczył na prawdziwy dom (Platon mówi o stałej gwieździe). Zarówno mikrokosmos jak i gwiazda będą wtedy noś­nikami Wieczności i wypełnią swoje zadanie w ogromnym systemie kosmicznym.
Przedstawiony przez Platona obraz odwró­conej rośliny symbolizujący człowieka, w naj­prostszy sposób określa naturę, zadanie i cel duszy. W obrazie tym duchowa siedziba duszy znajduje się w głowie człowieka, poprzez którą jest on zakorzeniony w” niebie. W rezultacie boski „Duch Opiekuńczy” człowieka znajduje się w głowie. Ponieważ dusza bierze udział w życiu duchowym, jak również w ist­nieniu fizycznym, może ona „skierować stru­mień, który jest w naszej głowie, a którego bieg został odwrócony przy naszym wejściu w to życie, z powrotem do harmonii i strumie­nia wszechświata”. W ten sposób „całe ciało wznosi się wysoko w górę”, jak roślina, która stała się Drzewem Życia.

Pentagram nr 19 (1/1993)

1. Droga życiowa Sokratesa i Platona.
2. Trzy symbole Platona
3. Dusza człowieka: jej pochodzenie istota i zadanie
4. Uprzedzenia wobec Sokratesa i Platona
5. Sztuka zmiany ukierunkowania duszy albo podstawowy zwrot
6. Poszukiwanie i uczenie się jest odzyski­waniem przez duszę pamięci
7. Pragnienie zbawienia – wyższy Eros
8. Filozofowanie jest umieraniem dla życia
https://www.czasopismopentagram.pl/index.php/site/katalog/21
https://www.czasopismopentagram.pl/index.php/site/katalog